Giai
đoạn tiếp theo của Bát Chánh Đạo gọi là Chánh mạng (Pali: Samma Ajiva). Chánh mạng
là sinh kế, là nghề nghiệp để nuôi bản thân và gia đình đúng với lời dạy của Phật,
có lợi cho mình và không tổn hại đến các chúng sinh khác. Trong Phật giáo,
Chánh mạng bao hàm yếu tố tự lợi và lợi tha, ngoài việc nuôi thân thì lòng từ
bi cũng cần nuôi dưỡng; Thiếu lòng từ bi, sinh kế trở thành Tà mạng, gây nên bất
thiện nghiệp mà người làm không thể không chịu trách nhiệm.
Sangharakshita (Tăng Hộ) trình bày nó trong mối
quan hệ với khái niệm về một xã hội lý tưởng - theo ý kiến của ngài, Chánh mạng
là một trong những mục tiêu chính của Phật giáo. Trong mối liên hệ này, trước hết
Sangharakshita cho rằng tất cả chúng ta, thậm chí sự vĩ đại nhất của chúng ta,
giấc mơ về một thế giới hoàn hảo, là nơi sinh sống của một xã hội hoàn hảo, và giấc
mộng không tưởng này chỉ là một cách để vượt lên trên sự tồn tại thường ngày của
chúng ta. Những giấc mơ như vậy có thể là một tầm nhìn của New Jerusalem trong kinh
Thánh, nhà nước Cộng hòa của Plato, thành phố Mặt Trời của Campanella, Utopia của
Thomas More v.v…và Phật giáo cũng cho chúng ta một khái niệm về một cõi thanh tịnh
(Sukhāvatī) - Cực Lạc, Tây phương; trong
cõi này không có phiền não, không đau khổ, không có bệnh tật, không có xung đột,
thậm chí không có sự hiểu lầm v.v… và ngay
cả thời tiết xấu cũng không có ở Cực Lạc. Tuy nhiên, Sangharakshita xác quyết rằng
Phật giáo không phải chỉ là những ước mơ; trái lại, nó là rất thực tế - bởi vì
nó nhằm mục đích tạo ra một xã hội hoàn hảo mới ngay tại đây, trên hành tinh của
chúng ta, trong những quốc gia và quê hương của chúng ta. Vì vậy,
Sangharakshita lập luận rằng giai đoạn thứ năm của Bát chánh đạo đại diện cho một
sự chuyển hóa đối với xã hội của chúng ta thành một xã hội mới.[1]
Hơn nữa, trong luận điểm của mình,
Sangharashita cho rằng tất cả các giai đoạn trước đó quan hệ đến những thay đổi về kinh nghiệm cá
nhân, những kinh nghiệm tồn tại bị phân tách, trong khi giai đoạn này cân nhắc
đến một xã hội, một kinh nghiệm tập thể. Do đó, ông ta tự hỏi tại sao ở giai đoạn
thứ năm của Thánh đạo lại nằm trong tất cả các lĩnh vực của đời sống tập thể
(theo Sangharashita, có ba lĩnh vực: lĩnh vực xã hội, lĩnh vực chính trị, và
lĩnh vực kinh tế), Đức Phật lại giới hạn mình với khía cạnh kinh tế, tại sao Ngài
chỉ dạy về việc tạo nên tiền bạc? Sangharashita tạo nên một đặc trưng để trả lời
cho câu hỏi của mình: Điều này khá rõ ràng vì tình huống xã hội Ấn Độ vào lúc đó:
hầu hết mọi người đều không ở trong thể chế chính trị, và hệ thống giai cấp hầu
hết đuợc xác định trong tất cả các mối tương quan xã hội; do đó, điều duy nhất được
biết là tất cả người Ấn Độ là những gì họ làm vì cuộc sống, vì sự lao động của
họ. Đó là lý do rõ ràng tại sao Đức Phật xem các khía cạnh kinh tế của sự tồn tại
tập thể là quan trọng nhất và tạo nên một phần của Bát chánh đạo.[2]
Cuối cùng, Sangharashita đưa ra sự phân tích khái
niệm về Chánh mạng. Rõ ràng là với thế giới quan Phật giáo, khi chúng ta dành rất
nhiều thời gian và công sức cho công việc của chúng ta, nó có tác động nghiêm
trọng vào thân và tâm của chúng ta. Và phần đông mọi người trong thế giới đều làm
việc, và công việc cũng rất nhiều. Tác giả cho thấy một ví dụ về một người làm
việc tại một lò mổ, và ngạc nhiên một cách khủng khiếp về sự biến đổi tâm lý của
người ấy ngay sau khi giết hại chúng sanh như thế nào. Ông ta cũng cung cấp một
số liệu thống kê rằng 66% công nhân lò mổ có vấn đề về tâm thần nghiêm trọng.[3] Và lò mổ đó chỉ là một hạt cát trong bãi cát: có hàng
triệu việc làm tạo nên sự tổn thương khó có thể phục hồi bên trong bản chất của
chúng ta, che khuất tâm trí của chúng ta, và leo thang đau khổ cho chúng ta. Đó
là lý do tại sao các khái niệm về Chánh mạng là rất quan trọng, và ngày càng
nhiều Phật tử trên thế giới từ bỏ công việc cũ của họ vì lý do đó.
Đạo phần của Chánh mạng ngụ ý những gì là sai (hoặc
tà mạng) tạo ra cuộc sống trong những hoàn cảnh như vậy, và cuối cùng sẽ cản trở
bạn trên con đường đến giác ngộ. Đức Phật nói rằng: "Và này các Tỳ kheo,
Chánh mạng là gì? Có trường hợp một đệ tử của những người cao quý, đã từ bỏ nghề
nghiệp bất thiện, nuôi thân mạng của mình với Chánh mạng: Như thế, Tỳ kheo, đây
được gọi là Chánh mạng.[4] Người ta phải xác quyết rằng nghề nghiệp mình là đúng
đắn: hợp pháp, hòa bình, lương thiện, và không có hậu quả gây hại cho chính
mình và các chúng sanh khác.
Đức Phật đã chỉ ra năm loại hoạt động gây nguy
hại nhất khi tham gia vào:
1)
Những hoạt động liên quan đến việc sản xuất và bán súng, cũng như các loại vũ
khí hủy diệt.
2)
Những hoạt động liên quan đến việc mua bán các chúng sinh khác, chẳng hạn như
buôn bán nô lệ, hoặc mại dâm.
3)
Những hoạt động liên quan đến việc sản xuất thịt, vì nghề nghiệp này cần giết một
chúng sanh.
4)
Những hoạt động liên quan đến các chất độc hại, gây ảnh hưởng đến trạng thái của
ý thức chúng ta, chẳng hạn như ma túy và rượu.
5)
Những hoạt động liên quan đến việc sản xuất hoặc bán các chất độc, được tạo ra
để giết hại; ngay trong thời của Đức Phật Gautama, có một nghề như vậy: một người
hành nghề này có thể đi mua thuốc độc cho một vụ giết người.[5]
Sangharashita phân tích rằng ngay cả một mối
quan hệ nhẹ đối những hoạt động này cũng không tránh khỏi bất thiện nghiệp. Ví
dụ, bạn có thể chỉ có một phần trăm cổ phần trong một công ty vật lý sản xuất
hoặc cất chứa vũ khí hạt nhân không đáng kể, và do đó bạn vẫn chịu trách nhiệm đối
với điều đó, bạn chính là người trợ giúp sản xuất vũ khí hạt nhân; như thế, từ
quan điểm của Phật giáo, bạn đang bước trên con đường sai lầm.[6]
Những nghề nghiệp bất thiện khác mà Đức Phật đề
cập đến là giao dịch với sự lường gạt (hoặc dùng trò ảo thuật), dối trá (ví dụ,
đưa ra rất nhiều tin tức không trung thực được loan tải ngày nay, về các chính
trị…), cho vay nặng lãi (như cửa hiệu cầm đồ), và làm thầy tiên tri (thầy bói, nhà
chiêm tinh).[7] Ngay cả những nghề diễn kịch cũng không được Đức Phật
chấp nhận khi Ngài trả lời những câu hỏi của một diễn viên; Ngài nói rằng nghề
diễn kịch không thể đi đến cõi hạnh phúc, nhưng, thực tế, đi xuống cõi đau khổ
bởi vì phần nhiều họ chỉ góp phần đối với suy thoái của người khác, chia sẻ tính
chất hư ảo của họ đối với khán giả.[8] Tuy nhiên, về cơ bản, bất kỳ nghề nghiệp nào vi phạm
các nguyên tắc của Chánh nghiệp và Chánh ngữ, hoặc có những tác hại đối với bất
kỳ ai được coi là Tà mạng đối với Phật tử.
Sau khi hiểu rõ khái niệm về Chánh mạng, chúng
ta nên cố gắng ứng dụng nó vào thế giới hiện đại, bởi vì xã hội đã bước qua những
thay đổi lớn về kinh tế kể từ thế kỷ thứ năm trước kỷ nguyên. Sangharashita
giúp chúng ta với điều đó bằng cách chia khái niệm này thành ba phần: Công việc,
nghề nghiệp, và thời gian.[9]
Theo đây, công việc có thể được chia thành bốn
loại: Loại công việc thứ nhất là có hại cho người khác, như chúng ta đã thảo luận
ở trên - chúng không thể là chân chính trong mọi trường hợp. Loại thứ hai thì
không phải là công việc tiêu cực, nhưng nó cũng ảnh hưởng đến người khác một
cách bất thiện, nuôi dưỡng những cảm xúc tàn phá, chắng hạn như tham lam, đó là
công việc của các nhà quảng cáo, gửi những thư rác trên Internet và v.v... Loại
thứ ba là những công việc có thể được chuyển hóa thành một phương tiện chân chính
nếu chúng ta thực hiện một vài nỗ lực, ví dụ như một điều gì đó thông thường
như làm việc trong văn phòng với tư cách là một người quản lý. Loại cuối cùng
là những công việc không đòi hỏi nhiều
áp lực tinh thần lắm, đó là những công việc giản đơn, và Sangharashita khuyến
khích những khía cạnh tốt cho Phật tử để không đánh mất năng lực nhằm thích ứng
với việc thực tập thiền.[10]
Đối với nghề nghiệp, Sangharashita định nghĩa
nó là "một phương tiện sinh kế, nuôi thân mạng vốn liên quan trực tiếp đến
những gì mà người ta coi là tầm quan trọng nhất trong đời sống của con người."[11] Nó là khuynh hướng khi người ta xem nghề nghiệp của ông
ấy, bà ấy là một niềm vui, chứ không phải vất vả. Điều này hy hữu và chỉ cá thể,
nhưng nó thực sự là tình trạng hoàn hảo mà chúng ta đang tìm kiếm sự giúp đỡ của
Phật giáo.
Phạm vi thời gian là khoảng bao nhiêu thời
gian để làm một công việc nào đó từ người làm việc và có giá trị đối với nó. Thông
thường sự tham lam tiền bạc và mọi thứ (như sản phẩm của Apple đã trở thành sự ham muốn
và nỗi ám ảnh trong thời đại chúng ta) che lấp tâm trí của chúng ta, và chúng ta
cống hiến chính mình cho tiến trình tạo ra đồng tiền tiếp tục, điều này chỉ đem
đến cho chúng ta sự căng thẳng với của cải vật chất không ngừng áp đặt chúng ta
từ màn hình TV, Internet và rất nhiều đồng nghiệp và bạn bè của chúng ta đã rơi
vào làn sóng năng suất 'thành công'. Khi làm việc, đặc biệt một điều là không
thực sự có bất cứ điều gì tốt cho thế giới này, chỉ là đánh mất tất cả năng lực
của cá nhân, người ấy không thể trở thành một Phật tử, vì con đường của Bồ Tát
đòi hỏi rất nhiều sự cống hiến.
Nền kinh tế toàn cầu của chúng ta làm phức tạp
thêm các biện pháp phòng ngừa để không gây hại cho người khác. Ví dụ, bạn phải
làm việc trong một xưởng chế biến gây tổn hại đến môi trường, làm việc trong
nhà máy chế biến thức ăn động vật, làm việc trong một công ty sản xuất bia và
rượu, làm việc trong một công ty khai thác sức lao động của người khác, làm việc
cho một tập đoàn cạnh tranh sản phẩm…Vì để nuôi thân và gia đình và không còn sự
chọn lựa nào hơn, chúng ta phải tiếp tục. Tuy nhiên, đừng quên rằng chúng ta phải
chịu hành vi cho những gì mình làm. Nếu chúng ta ý thức rằng tất cả chúng sanh
đều có sự liên kết với nhau, chúng ta tìm cách khác để tách mình từ bất cứ điều
gì ‘bất tịnh’ là không thể, và không thực sự là thiện nghiệp; như thế, chúng ta
mới không làm thương tổn lòng từ bi của chính mình. Thiền sư Thích Nhất Hạnh viết:
"Để thực hành Chánh mạng (samyag ajiva), bạn
phải tìm một cách để kiếm sống
mà không gây hại đến
lý tưởng từ bi của mình. Phương cách mà bạn nuôi dưỡng cho
mình có thể là một biểu hiện của tự ngã
sâu thẳm nhất của
bạn, hoặc nó có thể là một nguồn đau
khổ cho bạn và những người khác. "... Nghề
nghiệp của chúng ta
có thể nuôi dưỡng sự hiểu biết và lòng từ bi của chúng ta,
hoặc làm tiêu
mòn chúng. Chúng ta nên ý thức đối với
những hệ quả, xa và gần trong
cách sinh kế
chúng ta.[12]
Như thế, đối với hàng Phật tử, cự tuyệt
với Tà mạng, với những gì gây tổn hại mọi loài, với phương châm từ bi thì mới gọi
là người có đời sống Chánh mạng. Nuôi dưỡng bản thân và gia đình không phải trên
sự đau khổ của các chúng sanh khác, đó là ý thức sống, và sống có ý nghĩa cho mình
và người. Cao hơn Đức Phật cũng khuyên hàng xuất gia ngoài việc nuôi dưỡng thân
mạng bằng hạnh khất thực, Ngài cũng nhấn mạnh đến việc nuôi duỡng tâm bằng việc
ly dục, chánh niệm, tu tập Thánh đạo đạt đến tâm cao thượng siêu việt, như kinh Mahācattārīsaka thuộc Majjhima Nikaya đã phân tích như sau:
"Và chánh mạng là gì?... có hai loại: Có Thế gian chánh mạng, có phước báo, có kết quả đạt được; Có Xuất
thế gian chánh mạng,
vô lậu, siêu việt, yếu tố của Thánh đạo.
"Và Thế gian chánh mạng, có phước báo, có kết quả đạt được là như thế nào? Là trường hợp một đệ tử
của những người quý tộc từ bỏ Tà
mạng và duy trì cuộc sống của mình với sinh kế đúng. Đây
là Chánh mạng có phước báo, có kết quả đạt được.
"Và Xuất thế gian chánh mạng, vô lậu,
siêu việt, yếu tố của Thánh đạo là như thế nào? Ly dục, tiết chế, xả ly, lìa Tà
mạng, tu tập phát triển con đường Thánh đạo với tâm cao thượng, tâm không còn
hữu lậu, đó là người là hoàn toàn chứng đạt Thánh đạo cao quý.”[13]
[1] Sangharakshita, The Buddha’s Noble Eightfold Path, p.58-59
[2] Ibid…, p.61-62
[3] Ibid…, p.63
[4] SN 45.8, Magga-vibhanga Sutta: An Analysis of the Path
[5] AN5:177, Vanijja Sutta,
Business (Wrong Livelihood)
[6] Sangharakshita, The Buddha’s Noble Eightfold Path, p.65
[7] MN 117, Maha-cattarisaka Sutta: The
Great Forty
[8]Sangharakshita, The Buddha’s Noble Eightfold Path, p.65-66
[9] Ibid…
[10] Ibid…
[11] Ibid…
[12] The
Heart of the Buddha's Teaching, Parallax Press, 1998, p. 104
[13] MN 117,
Maha-cattarisaka Sutta: The Great Forty
%20-%20Copy%20-%20Copy.png)
No comments:
Post a Comment